E-Estonija

Kada je država počela da prikuplja podatke o građanima u digitalnom obliku, većina žitelja Estonije nije imala pristup Internetu ni uređaje za pristup mreži. Estonija, zemlja porijekla Skajpa, najpoznatijeg svjetskog programa za VoIP protokol, jedina je država na svijetu čija je vlada u potpunosti prenijela svoje poslovanje na “cloud” tehnologiju, što joj je i donijelo nadimak e-Estonija. Danas je 99 odsto usluga javnih službi dostupno preko Interneta, a korist koju je to donijelo građanima, ali i državnim činovnicima, najbolje ilustruje podatak o uštedi vremena, pa samim tim i novca, koji se potroši na obavljanje takvih poslova.

Sve je počelo 1997. godine donošenjem strategije e-Vlada, čiji je cilj bio poboljšanje kvaliteta života svih stanovnika Estonije. Zemlja je 2000-te godine uvela uslugu e-porezi, omogućivši građanima i privrednim subjektima da poreske obaveze plaćaju putem Interneta. Danas se, prema podacima sa portala e-Estonija, preko 95 procenata plaćanja poreskih obaveza obavlja onlajn.

Vlada u Talinu je naredne godine otišla korak dalje i uvela “x-Road” softver otvorenog koda (open source), besplatan program dostupan i javnom i privatnom sektoru koji omogućava slobodno preuzimanje sadržaja sa Interneta i njihovo prilagođavanje potrebama korisnika, što je građanima i vladinim službenicima uštedjelo nevjerovatnih 800 godina u radnim satima!

Iste godine, 2001, uvedeno je i izdavanje digitalne lične karte koju danas imaju gotovo svi od 1,3 miliona građana te baltičke zemlje, i pomoću koje imaju pristup Internet servisima. Estonija je 2005. godine postala prva zemlja u svijetu koja je biračkom tijelu ponudila i mogućnost glasanja preko Interneta, uvođenjem servisa “i- Izbori”. Prednost tog sistema je, osim uštede vremena, što svi državljani Estonije s pravom glasa mogu uz digitalnu ličnu kartu da biraju svog kandidata iz bilo kog dijela svijeta.

Proces digitalizacije je zatim 2007. godine proširen i na oblast bezbjednosti građana uvođenjem IT tehnologija u policijskim, spasilačkim službama i u hitnoj pomoći, što je doprinijelo da se u proteklih 20 godina broj nesreća sa smrtnim ishodom prepolovi. Policiji je IT tehnologija omogućila da u roku od 10 sekundi odgovore na 93 odsto hitnih poziva, da ne zaustavlja vozila zbog tehničke provjere, jer su ti podaci dostupni na njihovim mobilnim računarima, i slično.

Kada je preduzela prve korake u stvaranju e-države, Estonija je bila svjesna da će rizik od sajber napada uvijek biti dio informacionog društva, i da se tom riziku mora ozbiljno pristupiti. Rješenje su pronašli u implementaciji blockchain tehnologije, koja je postala “vruća tema” u svjetskim okvirima relativno skoro, dok su Estonci s njom eksperimentisali još od 2008. Blockchain je 2012. uveden u operativnu upotrebu u državnim registrima kao što su javno zdravlje, pravosuđe, zakonodavstvo… Ovu tehnologiju, koju su razvili Estonci, takođe koristi NATO, američko Ministarstvo odbrane, kao i informacioni sistemi Evropske unije kako bi osigurali sajber bezbjednost.

Zanimljivo je i to da pacijenti u Estoniji raspolažu dokumentacijom o svom zdravlju u digitalnoj formi, budući da su bolnice te podatke učinile dostupnim na Internetu od 2008. godine. Danas je više od 95 odsto podataka koje su generisale bolnice i doktori digitalizovano, a blockchain tehnologija se koristi za osiguranje integriteta pohranjenih elektronskih medicinskih podataka, kao i za evidenciju pristupa sistemu. Na ovaj način se postiže efikasnije preduzimanje preventivnih mjera, povećava svijest pacijenata da vode računa o zdravlju, što utiče na uštedu više milijardi evra koje bi bile potrošene na liječenje.

Usluga e-rezident, koja je uvedena 2014. godine, predstavlja poklon Estonije svijetu. Ona omogućava građanima u toj zemlji, ali i onima van nje, da dobiju transnacionalni digitalni identitet, koji im omogućava pun pristup svim estonskim javnim e-servisima tako da mogu da osnuju firmu i pokrenu biznis sa bilo koje lokacije onlajn, kao i da upravljaju kompanijom sa bilo kog mjesta na svijetu uz minimalne troškove i probleme. Vlada u Talinu ne namjerava da se tu zaustavi i najavljuje nove projekte kao što su digitalna transformacija u obrazovanju, inteligentni transport, prekogranična razmjena podataka, real-time ekonomija…